Drie Vorstinnen Van Oranje: een andere kijk op Oranje

Wilhelmina staat bekend als een statige koningin die na de oorlog vooral strijdbaar was; Juliana zullen sommigen vooral associëren met haar man prins Bernhard en de Greet Hofmans-affaire. En wat weten we nou van koningin-regentes Emma, het Duitse prinsesje dat met de oudere koning Willem III trouwde? Paul Rem, die eerder voor Omroep Max de serie Drie koningen van Oranje maakte, dook, samen met andere koningshuisdeskundigen, in de archieven en kwam met ‘een herinterpretatie van het bestaande beeld van de drie vorstinnen.’ Centraal staat de vraag wat er op de achtergrond speelde en vooral: hoe Emma, Wilhelmina en Juliana de monarchie hebben vorm­gegeven. „We hebben dit onderwerp zo objectief mogelijk benaderd”, zegt Paul Rem, conservator van Paleis Het Loo. „Al is het moeilijk om als ­Nederlander hyperkritisch te zijn. Het blijft toch een mengeling van trots, een kritische blik en vaderlandsliefde.”

Deze week: Emma, koningin-regentes van 1890 tot 1898

Paul Rem: „Emma was geen regerend koningin, maar vrouw van de koning. Ze offerde zich op, borduurde, schreef Franse brieven en zorgde voor zieken. Dat is tradi­tioneel een beetje de rol van een aangetrouwde vorstin. Na de dood van koning Willem III werd ze regentes van het koninkrijk der Nederlanden en stond ze plotseling voor een land dat ze nauwelijks kende; haar man had nooit iets overgedragen. Ministers trokken hun wenkbrauwen op: een Duits prinsesje dat iets over hen ging zeggen? In de tussentijd moest ze haar tienjarige kind-koninginnetje opleiden tot staatshoofd. Ze keerde het tij door Oranje zichtbaar te maken, en schroomde niet de kleine Wilhelmina aan het volk te tonen. Het lieve dametje ontpopte zich tot een ferme tante die Wilhelmina klaarstoomde om de beste koningin ooit te worden. Emma had bij haar man gezien hoe het niet moest en werd zo de brug tussen de koningen in de 19de eeuw en de vorstinnen in de 20ste eeuw.”

Aflevering 2: Wilhelmina, koningin van 1898 tot 1948

„Er zijn veel brieven gevonden die Wilhelmina schreef aan haar gouvernante, tot twee jaar vóór haar inhuldiging als koningin. Daaruit blijkt dat Wilhelmina is gedrild als een soort staats­machine. Vakanties? Niks ervan: ze kreeg les in staats­recht, Frans, Indische cultuur, aardrijkskunde en nog veel meer. Je ziet dat zo’n pubermeisje niet vrolijk rondfladderde, maar als een professional werd klaargestoomd voor de belangrijkste functie in het land. Dat had iets dwangmatigs, ook omdat de monarchie erg kwetsbaar was. Niet alleen werd Wilhelmina ziek – ze had tyfus – maar ze kreeg ook miskraam na miskraam. De druk was enorm. Iedereen zat te wachten tot ze een troon­opvolger op de wereld zette. Uiteindelijk werd tot ieders geluk Juliana geboren. Wilhelmina was een statige, ceremoniële koningin, die pas tijdens WO II een beetje los kwam in Londen. Die periode was haar finest hour en daardoor groeide ze uit tot een inspiratie­bron voor iedereen. Daarna werd ze een vermoeide koningin, die terugkwam in ons land en teleurgesteld zag dat niet iedereen in het verzet had gezeten. Ze zag haar nieuwe ideeën over het staatsrecht niet doorgevoerd worden en trok zich daarna terug.”

Aflevering 3: Juliana, koningin van 1948 tot 1980

„We hebben het beeld van Wilhelmina als de ferme oorlogskoningin, maar vergeten de rol van Juliana in de oorlog. Ze heeft voor Wilhelmina de weg geplaveid door in Amerika president Roosevelt een paar keer te ontmoeten, om zo de Nederlandse zaak te bepleiten. Juliana was niet alleen maar in Canada om haar gezin te verzorgen en de was op te hangen. Ze heeft bergen werk verzet, maar dat zijn we vergeten door de Greet Hofmans-affaire. Dat kwam doordat prins Bernhard de publieke opinie naar zijn hand zette en Juliana in feite wegzette als een zweverige vrouw die niet helemaal toerekeningsvatbaar was. Juliana wist echter dat als ze de monarchie wilde redden, ze afstand moest doen van haar vriendinnen en dat ze zich niet openlijk kon verdedigen tegen Bernhard. Maar wie kwam er op voor Juliana? Niemand. Ik durf wel te stellen dat deze aflevering een soort eerherstel voor Juliana is. Zíj was de respectvolle, gewetensvolle, hardwerkende vorstin. Juliana was de koningin van de wederopbouw.”

Drie Vorstinnen Van Oranje is zaterdag om 19.10 uur te zien op NPO 2.