Het nieuwe programma De kleine lettertjes is een humoristische kennisquiz over opvallende regels en bizarre wetten. Een gesprek met psycholoog Jaap van Ginneken waarom we de kleine lettertjes in contracten en voorwaarden negeren.
Bent u bekend met de gebruiksvoorwaarden van Facebook en WhatsApp? De speciale clausules van uw autoverzekeringspolis? De reglementen van de voetbalclub? De verordeningen van uw gemeente? Grote kans van niet: we hebben massaal de neiging om ‘de kleine lettertjes’ niet of nauwelijks te lezen. Terwijl er toch veel belangrijke en nuttige informatie in kan staan.
Negeren
Waarom negeren we ze dan vaak toch? “De kleine lettertjes gaan vaak over dingen waar bedrijven of instellingen moreel of juridisch toe verplicht zijn”, zegt psycholoog en communicatiewetenschapper Jaap van Ginneken. “Die onwelkome boodschappen proberen ze zo onaantrekkelijk mogelijk te brengen, zodat we ontmoedigd raken ze te lezen. Dat begint al met het gebruik van een heel kleine letter, zodat consumenten hun bril erbij moet pakken om het überhaupt te kunnen lezen. Vervolgens schrijft een team van juristen de voorwaarden zo onbegrijpelijk mogelijk op, met eindeloze bepalingen en uitzonderingen.”
Kans op problemen
Aan de beslissing of we de kleine lettertjes wel of niet lezen, gaat ook een stukje kansberekening vooraf. “Het is veel moeite om 26 pagina’s aan algemene voorwaarden door te lezen, terwijl we weten dat de kans dat het ooit tot gesodemieter leidt klein is. We zijn geneigd te denken: wie dan leeft, wie dan zorgt. We houden ons niet snel bezig met iets wat mogelijk zou kunnen gebeuren.”
Wat volgens Van Ginneken ook meespeelt, is dat we niet graag stilstaan bij wat er allemaal mis kan gaan. “Ik heb net een contract van veertig pagina’s getekend voor een nieuw boek. In artikel zoveel staat dan bijvoorbeeld: ‘Als iemand zegt dat u een te lang citaat van hem gebruikt heeft en daar copyright betaald voor wil hebben, dan nemen wij het boek wellicht uit de handel’. Als ik bij al die risico’s stil zou moeten staan, zou ik helemaal uitslag krijgen. Dus heb ik gedacht: het zal allemaal wel en heb het contract getekend.”
Te veel informatie
Dat we tegenwoordig overstelpt worden met informatie, helpt ook niet mee in onze bereidheid om de kleine lettertjes te willen lezen: “Internet is in staat om ons met eindeloze hoeveelheden informatie te confronteren. Daardoor zijn we geneigd selectiever te zijn in wat we serieus tot ons nemen. Mensen zijn informatieschuw: we nemen het liefst geen informatie tot ons als het niet per se hoeft.”
Ongelijke strijd
Tot slot weten we dat het vaak toch geen zin heeft om het op te nemen tegen grote bedrijven, volgens Van Ginneken. “Ik moest vanochtend naar Antwerpen op en neer, en ik ging in Nederland even snel het station uit om een koffie te kopen. Omdat ik met mijn ov-chipkaart alleen had uitgecheckt en niet ingecheckt, kreeg ik gelijk 20 euro boete. Dus moest ik een half uur in de rij staan om dat geld terug te krijgen. Maar ja, daar heb je bij aankoop voor getekend, dus je kunt er niets tegen doen. En zelfs al zou je de voorwaarden hebben gelezen, dan kun je niet tegen de NS zeggen: ‘Ik heb uw vervoersvoorwaarden gelezen, maar op pagina 72 artikel 86 lid C staat iets waar ik het niet mee eens ben. Zullen we dat veranderen op ons contract?’ Het is take it or leave it. Een ongelijke strijd.”
De kleine lettertjes, wekelijk vanaf zaterdag 20 mei 21.20 • NPO 1
