Utopia: de comeback van reality-tv

Bij de presentatie van zijn ­nieuwe project Utopia zei John de Mol dat hij in 1999, met Big Brother, persoonlijk de uitvinder van het genre reality-televisie was. Hoewel John van onschatbare waarde is voor dit genre, is dat niet waar. De NCRV was de eerste Nederlandse omroep met een realityserie, zonder welke bemoeienis van John de Mol dan ook.

Nummer 28

Al in 1991 zette de omroep zeven jongeren, die voor het eerst op kamers gingen, bij elkaar in een huis. Er zat geen spelelement in Nummer 28, ­niemand kon worden weg­gestemd, de bewoners mochten gewoon de straat op en er kon op het eind geen geld worden gewonnen. De studenten werden simpelweg gevolgd in hun nieuwe huis. Nummer 28 werd eens per week 20 minuten uitgezonden. Het jaar erna volgde MTV met The Real World, waarin jongeren bij elkaar in een huis werden gezet. Precies hetzelfde als Nummer 28 dus, maar ­programmamaker Erik Latour zag nooit een cent van MTV.

Big Brother

In 1999 kwam John de Mol met het grootste reality-tv-succes uit de geschiedenis, Big Brother, een formule die de wereld zou veroveren. BB-producent Paul Römer verklaarde het succes als volgt: „Kijkers identificeren zich met de kandidaten, dat is de grote aantrekkingskracht. Vooral omdat deze mensen hun emotie tonen. In het openbaar, voor een camera nog wel.” Daarna volgde een hausse aan realityshows, van Temptation Island, Expeditie Robinson en De Gouden Kooi tot Oh Oh Cherso. ­

Temptation Island

In het begin van deze eeuw werden in een gemiddelde week meer dan twintig verschillende reality-programma’s uitgezonden. En om het publiek geboeid te houden, werden de shows steeds extremer. Waar in ­Nummer 28 en The Real World de deelnemers slechts gevolgd werden, lieten jongeren zich in het MTV-programma I want a famous face ombouwen tot hun favoriete ster. Een aflevering van Temptation Island viel tegen wanneer er niemand vreemdging, en in De Gouden Kooi was het maar een saaie boel als Terror Jaap zich eens níet insmeerde met uitwerp­selen of braaksel.

De TBS-kliniek

De programma’s konden niet gek genoeg zijn. Of toch? Enkele jaren geleden vertelden Paul Groot en Owen Schumacher van Koefnoen in het AD dat ze grootse plannen hadden met reality-tv: „Big Baarmoeder bijvoorbeeld, waarin vier foetussen per echo worden gevolgd. Of Villa anorexia: vier anorexia-patiënten en een rol beschuit. Of, helemaal mooi, De TBS-kliniek. Acht mannen verlaten de inrichting en worden dag en nacht met de camera gevolgd. Wie van hen gaat als eerste de fout in?”

Utopia

De laatste jaren leek reality over zijn hoogtepunt heen. We hadden het wel gezien met de gekte. Maar 2014 moet het jaar worden van Utopia, van de comeback van reality-televisie. Na Big Brother steekt John de Mol opnieuw zijn nek uit met een programma van nooit ­eerder vertoonde proporties. „Goede Tijden, Slechte Tijden met echte mensen”, en „een krankzinnig project in grootsheid”, zegt De Mol erover.

103 camera's

En het voelt ook groots wanneer je op het Larense terrein rondloopt waar 15 Nederlanders een nieuw leven proberen op te bouwen. Niet zozeer de weilanden en de twee loodsen, vooral de regiekamer is indrukwekkend, met 103 beeldschermen die elk 24 uur per dag het beeld laten zien van de camera’s op het terrein. Dagelijks werken 150 mensen aan het programma, onder wie 9 regisseurs die al het doen en laten van de 15 bewoners van die maatschappij vastleggen.

Wegstemmen

Er zijn geen spelletjes of opdrachten; de inwoners van Utopia moeten er zelf iets van maken. En daarmee zijn we weer een beetje terug bij de beginjaren van reality-tv. Al durfde De Mol het niet helemaal aan om alles op z’n beloop te laten. Elke maand kan één van de bewoners worden weggestemd en arriveert een nieuwe Utopiaan. Was de tv-producent bang dat Utopia anders te saai zou zijn? „Dat is zeker een van de redenen, we hebben veel experts geraadpleegd en die zeiden allemaal dat dit een interessante dynamiek zou opleveren. Maar ik vind ook dat de bewoners de mogelijkheid moeten hebben om er een echt Utopia van te maken; als er iemand tussen zit die niet in het ideale plaatje past, moet de groep hem of haar kunnen wegsturen.” Op 27 januari gaat de eerste originele bewoner naar huis en komt er een nieuwe voor in de plaats. Nu maar hopen dat diegene niet Terror Jaap heet.