Het is bijna niet voor te stellen, maar er zijn 1,3 miljoen Nederlanders die niet of slecht kunnen lezen en schrijven. Caroline Tensen volgt in Zeg Eens B zeven van hen.
Ben je verbaasd dat Zeg Eens B in 2014 nog nodig is?
‘’Ik ben meer verbaasd dat we dit programma niet jaren eerder hebben gemaakt. Prinses Laurentien is al sinds 2004 met de Stichting Lezen & Schrijven bezig om dit onderwerp onder de aandacht te brengen. En er zijn nog steeds 1,3 miljoen mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. We zijn in Nederland best goed bezig, maar dat dit onderwerp nog zo speelt dat we er een tv-programma over moeten maken is inderdaad verbazingwekkend.”
We moeten naar school tot ons 16de, hoe kunnen zo veel mensen toch laaggeletterd zijn?
‘’Dat is moeilijk te zeggen, de redenen zijn zo uiteenlopend. We volgen iemand van 70 die vroeger les kreeg met 40 kinderen; het viel leraren niet eens op als hij ’s middags op de markt was in plaats van op school. Maar er doen ook jongere mensen mee.
Daniëlle is 29 en werd heel erg gepest op school, daarom spijbelde ze veel. Daar heeft ze nu enorm veel spijt van. Omdat ze geen baan kan vinden, woont ze met haar vijfjarige zoontje bij haar ouders. Volgens haar moeder is Daniëlle een ander mens geworden sinds ze taallessen volgt.
Marco is 49. Vanwege zijn ADHD zat hij niet op school, maar in een opvang voor verstandelijk gehandicapten. Tegenwoordig krijgen kinderen met een rugzakje speciale aandacht, vroeger niet. Daardoor komt hij nu dagelijks doodop uit zijn werk, omdat zijn baan hem extreem veel energie kost.”
Hoe erg is het om niet te kunnen lezen of schrijven?
‘’Jaren geleden kreeg ik daar zelf een idee van toen ik eens mijn opslagruimte binnen wilde, maar mijn bril niet bij me had. Ik zag niet goed en kreeg daarom het cijferslot niet open. Ik vroeg de mensen van de opslag om hulp, maar die lachten me uit. Het huilen stond me nader dan het lachen, zo erg vond ik het. Kijk, als je niet kunt lezen en schrijven heb je het woord ‘dom’ automatisch op je voorhoofd staan. Niemand die het begrijpt. Dus zeggen de meesten er maar niets over, het is een taboe.
In Zeg Eens B zit iemand die voor zijn vrouw 15 jaar heeft verzwegen dat hij niet kon lezen of schrijven. Dat is ongelooflijk. Toen zij het ontdekte, was ze behoorlijk kwaad, want het is ook een zware belasting voor de partner. Diegene moet alles doen. Over het algemeen leidt laaggeletterdheid tot eenzaamheid en een sociaal isolement.
Daarnaast schamen ze zich kapot. Ons doel is daarom om dat taboe te doorbreken. Het is mijn taak om de kijkers te laten zien wat het precies inhoudt om niet goed te kunnen lezen en schrijven. Daarom vroeg ik Toon in de klas een kaartje te schrijven. Het zweet brak hem uit, toen voelde ik me wel gemeen. Maar aan het resultaat was geen touw vast te knopen, dat maakte het probleem meteen duidelijk.”
Als het zo’n taboe is, waarom willen deze mensen dan op televisie?
‘’Toon is 73 en zei: ‘Al trek ik maar één persoon over de streep om ook deze stap te nemen. Doe het. Ik ben 73 en als ik het kan, kan iedereen het.’ Bij Toon hielp zijn vrouw hem altijd. Hij was de handen en zij het hoofd, zoals hij het uitdrukte. Maar ze kreeg een tumor in haar hoofd en overleed twee jaar geleden. ‘Toon, ga alsjeblieft naar school, want ik ben er straks niet meer’, zei ze. Dat heeft hij gedaan en nu heeft hij zelfs een boekje geschreven over zijn leven met Irene, zijn vrouw. Ook de andere deelnemers doen vooral mee omdat ze een voorbeeld voor hun lotgenoten willen zijn.
Kunnen alle deelnemers aan het eind van het traject perfect lezen en schrijven?
‘’Als je 70 bent, gaat het iets moeizamer dan wanneer je 29 bent, maar ze krijgen allemaal op maat les. Sommigen in een klas, anderen met een taalcoach. En ze hebben allemaal een klein doel dat ze graag willen bereiken. Een recept lezen bijvoorbeeld, of met de trein reizen. Kun je nagaan, dat zijn allemaal dingen die niet kunnen wanneer je laaggeletterd bent. Het is alsof je in Japan wordt gedumpt en je jezelf daar maar moet zien te redden. Dat zou mij dus niet lukken. ”
