Het is dit jaar een eeuw geleden dat Mustafa Kemal Atatürk de Republiek Turkije stichtte. In Eus in Turkije zoekt Özcan Akyol uit of de idealen van toen nog altijd leven.
Waarom wilde je ‘Eus in Turkije’ maken?
“Dit is echt een mijlpaal in de Turkse geschiedenis. De meeste Europese landen bestaan al eeuwenlang; veel mensen weten niet dat Turkije pas na de Eerste Wereldoorlog gesticht werd. Mustafa Kemal Atatürk droomde van een liberaal land waar iedereen naast elkaar leeft, of je nou een hoofddoek draagt of een naveltruitje. Een land dat aansluit bij het westen en afstand neemt van het oosten. Vrouwen in Turkije kregen eerder stemrecht dan in veel westerse landen, maar tegenwoordig is er een cultuurstrijd gaande tussen de vrijgevochten mensen en de conservatieven.”
Je sprak met een honderdjarige die Turkije met eigen ogen zag veranderen. Hij denkt dat het vijfhonderd jaar kan duren voordat een democratie goed functioneert.
“Daar ben ik het mee eens, in zekere zin staat Turkije nog in de kinderschoenen. Mensen groeien op binnen een bepaalde cultuur en het duurt even voordat iedereen begrijpt dat wat ze ooit geloofden niet meer normaal is. Wat je ook niet moet vergeten is dat in 1928 de taal ineens veranderde. In plaats van Arabisch moesten mensen Turks gaan spreken en schrijven. Ineens was negentig procent van de Turken analfabeet, want het is een totaal ander schrift dan het Arabisch.
Het is moeilijk om mensen te onderwijzen over bijvoorbeeld burgerschap als ze de nieuwe taal nog niet spreken. Mijn ouders zijn daar een voorbeeld van. Het klinkt gek, maar zij hebben pas Turks geleerd toen ze in Nederland kwamen wonen. In de bergen waar ze woonden spraken ze hun eigen dialect.”
Vertelden je ouders je veel over de geschiedenis van Turkije?
“Nee, bij ons thuis speelde dat niet. Ze kwamen uit een arm boerengezin en woonden letterlijk boven op een berg. Ik heb tijdens het maken van deze serie stamboomonderzoek laten doen en ik ontdekte dat mijn familie al driehonderd jaar op diezelfde berg woonde. Een aflevering van Verborgen Verleden met mij zou dus heel saai zijn. Het is natuurlijk niet mijn verdienste, maar ik vind het mooi dat ik de eerste in die lijn ben die ergens anders is geboren.”
Hoe kijken de Turken naar de stichter van hun land?
“Of je nou liberaal of conservatief bent, Atatürk is heilig. Het is in Turkije verboden om iets negatiefs over hem te zeggen. Wel viel me op dat iedere stad een eigen gezicht geeft aan die geschiedenis. Zo staan er in Izmir, de liberaalste stad van het land, honderden standbeelden van Atatürk, terwijl er in het conservatieve Konya maar twee staan. Maar ze vinden allemaal dat ze zijn idealen vertegenwoordigen.”
Onder Erdogan is Turkije steeds autoritairder en conservatiever geworden. Maak je je zorgen over de toekomst?
“Ik hoop dat de liberale ambities waarmee Turkije gesticht is niet in gevaar komen, maar daar ben ik soms wel bang voor. Parades van lhbti’ers worden verboden en de overheid reguleert de media steeds meer. Tegelijkertijd denk ik ook dat Turkije al te verwesterd is om een heel conservatief land te worden. Nederlanders denken vaak dat alle Turken op Erdogan stemmen, maar hij heeft de laatste verkiezingen nipt gewonnen.”
Wat kunnen we van de serie leren?
“Ik denk dat de verhalen ervoor zorgen dat je je Turkse buurman of collega beter begrijpt. Als je weet uit welke hoek of stroming iemand komt, kan je hem of haar beter plaatsen.”
Welke ontmoeting heeft de meeste indruk op je gemaakt?
“In de tweede aflevering spreek ik een vrouwelijke taxichauffeur die Atatürk als een popster aanbidt. Hij heeft er volgens haar voor gezorgd dat zij als vrouw zonder hoofddoek in een taxi kan rijden. Ik sprak ook een man die zich helemaal verloor in de politiek en er allemaal complotten bijhaalde. De intensiteit waarmee mensen in Turkije politiek beleven is gigantisch.”
Als je Atatürk een vraag kon stellen, wat zou je hem dan vragen?
“Ik zou hem willen vragen wat hij van de huidige staat van Turkije vindt. Vermoedelijk is hij niet tevreden met hoe het nu gaat, ik ben nieuwsgierig naar wat hij vindt dat er moet gebeuren.”
Eus in Turkije is vanaf zaterdag 14 oktober wekelijks om 20:40 uur te zien bij NTR op NPO1
