De Omroep MAX-serie De zaak Menten is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van journalist Hans Knoop, die de waarheid achter de oorlogsmisdadiger Pieter Menten probeert te achterhalen.
Het is een van de meest geruchtmakende affaires uit de Nederlandse geschiedenis: de zaak rondom de Blaricumse miljonair en veroordeelde oorlogsmisdadiger Pieter Menten (1899-1987). De kwestie wordt in 1976 aan het licht gebracht door Hans Knoop, hoofdredacteur van het aan de Telegraaf-gelieerde weekblad Accent.
Chaviv Kanaan
Menten leeft al jaren in een villa in het Gooi als hij besluit een deel van zijn kunst te laten veilen. In de Telegraaf wordt hij naar aanleiding hiervan geïnterviewd. De Israëlische journalist Chaviv Kanaan stuit op het interview via de Nederlandse correspondente dr. Henriëtte Boas. Kanaan beschuldigt Menten van de executie van Joden in enkele Poolse dorpen, onder wie veel van zijn familieleden.
Gestolen schilderijen
Kanaan komt in contact met Knoop en vertelt hem dat Menten in 1943 drie treinwagons vol gestolen schilderijen naar Nederland liet brengen; de zaak Menten is geboren. Maandenlang bestookt Knoop de rijke zakenman verbeten met publicaties, waarin hij diens oorlogsverleden stukje bij beetje onthult. Een dag voor zijn arrestatie blijkt Menten spoorloos verdwenen. Uiteindelijk vindt Knoop hem terug in Zwitserland, waar hij kort voor Kerst wordt gearresteerd en uitgeleverd aan Nederland. De foto’s van Mentens aanhouding gaan de wereld over. Ondertussen ligt minister van Justitie Dries van Agt onder vuur en zindert de Nederlandse pers van speculaties. Hoe komt het dat hij jarenlang als vrij man in zijn Blaricumse villa heeft gewoond? Op 14 december 1977 wordt hij tot vijftien jaar gevangenisstraf veroordeeld.
Guy Clemens
Nu, veertig jaar later, is de zaak Menten verfilmd als televisieserie. In het drieluik, gebaseerd op het gelijknamige boek van Knoop uit 1977, zien we hoe de journalist (Guy Clemens) langzaam persoonlijk betrokken raakt bij de jacht op de oorlogsmisdadiger (Aus Greidanus sr.). Voor de in 1981 geboren Clemens (Heer & meester, Het land van Lubbers) was de zaak-Menten zo goed als nieuw. “Ik had er wel eens van gehoord, maar meer wist ik er niet van. Toen ik eenmaal aan het script begon, kon ik niet stoppen met lezen. Ik vond het zo spannend en intrigerend. Vooral het moment dat Knoop voor het eerst bij Menten thuis is om hem te interviewen. Hij begint het gesprek over zijn kunstverzameling en op een bepaald moment confronteert hij hem met zijn oorlogsmisdaden. Dat sprak zo tot de verbeelding. Maar ook het gegeven dat Menten jarenlang heeft kunnen meedraaien in de maatschappij, vond ik fascinerend. Hoe kun je met jezelf leven als je zulke verschrikkelijke misdaden op je geweten hebt? Hij heeft altijd volgehouden onschuldig te zijn, dat maakt het allemaal extra wrang.”
Op de set met de echte Knoop
Voor de opnames sprak Clemens met de inmiddels 73-jarige Knoop, die nauw betrokken was bij de totstandkoming van het script. “Een bijzondere ontmoeting. Wat ik vooral van hem wilde weten, is hoe hij dat eerste interview heeft beleefd. Dat hij Menten thuis ontmoet en weet dat hij straks die vraag gaat stellen. Deed hij dat voorzichtig en beleefd of direct op de man af? Hij kon daar heel boeiend over vertellen.” Ook was Knoop eenmaal op de set aanwezig; bij Rechtbank Amsterdam op de Parnassusweg waar in 1977 het proces plaatsvond. “Eigenlijk laten ze daar geen filmcrews meer toe, maar voor een historische serie als deze wilden ze wel een uitzondering maken. Voor Knoop was het bijzonder om daar weer te zijn, omdat de rechtbank er nog precies hetzelfde uitziet. Maar ook om oog in oog te staan met acteur Aus Greidanus sr., die wel wat weg heeft van Menten.”
Spannend en herkenbaar
Over de serie zegt Clemens: “Het ziet er heel mooi uit, bijna filmisch. Voor mensen die de zaak-Menten niet (bewust) hebben meegemaakt, is het een spannend verhaal. En voor de oudere generatie is het natuurlijk herkenbaar.” Ook Knoop heeft de afleveringen al gezien. “Hij vertelde dat de zaak hem meer emotioneerde tijdens het kijken dan op het moment zelf, omdat hij nu in retrospectief op zichzelf terugkeek. Het is natuurlijk heel bizar om een deel van je leven verfilmd te zien. Hij vond het ook enorm eervol.”
De zaak Menten, vanaf woensdag 23 november 20.25 NPO 2
